Wijsheid komt met de jaren. Kwetsbaarheid helaas ook. Jaarlijks hebben naar schatting dertigduizend ouderen in Nederland te maken met financieel misbruik. Waarschijnlijk zijn er veel meer slachtoffers, want praten over zo’n gevoelig onderwerp gebeurt weinig.
Een hulpvaardige kleindochter doet regelmatig boodschappen voor haar bejaarde grootvader. Ze krijgt daarvoor zijn bankpas en pincode mee. Na een maand of twee betaalt ze een keer ook haar eigen inkopen met opa’s pas. Omdat het niemand opvalt, wordt het een gewoonte. Uiteindelijk heeft de grootvader hierdoor maandelijks vierhonderd euro minder te besteden.
“Dit soort misbruik komt het meeste voor,” vertelt Fonz Halfman. Als mobiel adviseur voor de Rabobank is hij in Bloemendaal en omgeving dagelijks bij mensen thuis om te helpen met bankzaken. Regelmatig stuit hij op financiële uitbuiting van ouderen. En dat bestelen kent vele vormen. Van subtiel – malafide klusjesmannen die bij senioren veel te hoge rekeningen uitschrijven – tot ongelofelijk grof, zoals mensen die een familielid op leeftijd met (fysieke) dreiging dwingen waardevolle spullen af te staan of het testament aan te passen.
Schaamte
De Nederlandse bevolking vergrijst en steeds meer ouderen blijven langer zelfstandig wonen. De eigen financiën beheren gaat dan lang niet iedereen meer makkelijk af. Bijvoorbeeld doordat iemand slecht overweg kan met computers, of vanwege lichamelijke of geestelijke klachten. Deze groeiende groep is extra kwetsbaar voor financieel misbruik. Uit onderzoek blijkt dat jaarlijks ongeveer dertigduizend ouderen hiervan het slachtoffer zijn. Fonz noemt dit getal slechts het topje van de ijsberg.
Bij financieel misbruik van senioren trekken de slachtoffers zelden aan de bel. In circa 85 procent van de gevallen is de dader namelijk een familielid. Ouderen schamen zich vaak en niet zelden zijn ze ook afhankelijk van de degene hun geld achteroverdrukt. “Een moeder weet bijvoorbeeld dat de zoon die haar overal heen rijdt stiekem geld van haar rekening haalt,” vertelt Fonz. “Maar zodra ze aangifte doet, verliest ze zijn hulp.”
Alert aan de balie
Het is hoog tijd om dit soort misbruik uit de taboesfeer te halen, volgens staatssecretaris Martin van Rijn van Volksgezondheid. Daarom gaf hij in 2015 de aanzet tot de Brede Alliantie ‘Veilig financieel ouder worden’. De twintig organisaties in deze alliantie (waaronder de Nederlandse Vereniging van Banken) vragen aandacht voor het risico op financiële uitbuiting van ouderen en geven voorlichting over preventie. Fonz werkte namens de bank mee aan een onderzoek naar financieel misbruik van senioren. “De aanbevelingen hieruit zijn geïntegreerd in onze landelijke werkprocessen,” vertelt hij. “Als een oudere bijvoorbeeld aan de balie een verwarde indruk maakt of iemand komt steeds terug met dezelfde vraag, dan geeft de baliemedewerker dat aan in het computersysteem zodat ook collega’s hierop letten. Bij serieuze zorgen zoeken we contact met iemands partner of kinderen.”
Grip op je geld
Tegelijkertijd is de bank extra alert op de naasten van bejaarde cliënten. Fonz noemt als voorbeeld een oudere die een transactie komt doen met begeleiders, waarbij alleen de begeleiders het woord nemen. “In zo’n situatie gaat er bij ons
bij wijze van spreken een alarmbel af. De baliemedewerker spreekt dan bewust ook de oudere aan. Blijkt hij of zij geen idee te hebben van wat er gebeurt, dan kunnen we een transactie of volmacht weigeren. Zelfs als het slachtoffer de dader de hand boven het hoofd houdt. Onze bank heeft bovendien een meldcode uit de zorg overgenomen. Dat betekent dat we bij een vermoeden van financieel misbruik een melding mogen en kunnen doen bij Veilig Thuis. Ook via die weg proberen we onze klanten te beschermen.”
Door de opkomst van digitaal bankieren verlopen de meeste transacties zonder persoonlijk contact. Verdachte overschrijvingen vallen dan pas op als het kwaad al is geschied. Fonz: “Daarom is goede voorlichting zo belangrijk. We vertellen regelmatig op bijeenkomsten over preventie van financieel misbruik bij ouderen. Mijn belangrijkste tip is dan: leg op tijd vast hoe je grip wilt houden op geldzaken als je later niet meer alles zelf kunt.”
Zo voorkom je misbruik
• Leg in een levenstestament of volmacht via de notaris vast wie namens jou (financiële) beslissingen mag nemen.
• Benoem een tweede persoon die met de gemachtigde meekijkt.
• Geef de gemachtigde een eigen pinpas, dan is duidelijk wie welke transacties doet.
• Verlaag de daglimiet op je pinpas.
• Geef degene die boodschappen voor je doet een bancaire volmacht en eigen pinpas met een beperkte limiet.
• Zet het grootste deel van je geld op een rekening waarmee je niet digitaal kunt bankieren.
• Loop bankafschriften na op ongewone transacties.
• Voor naasten van iemand met beginnende dementie: open voor deze persoon een zakgeldrekening met pas en pincode waarop je wekelijks een klein bedrag stort.
