Door de economische crisis van het afgelopen decennium en het teruglopen van de huizenmarkt werden veel scheidingen op de lange baan geschoven. Partners bleven om financiële redenen langer bij elkaar. Hun huis stond onder water of mensen raakten hun baan kwijt. Die tijd is voorbij. Uit cijfers van het CBS blijkt dat in 2009 het aantal echtscheidingen drastisch afnam. Vanaf 2014 is juist een duidelijke groei te zien. De kans dat een huwelijk voortijdig strandt, was in 2014 in Nederland 40,1 procent. Nederland komt met deze cijfers steeds dichter bij het scheidingspercentage in Amerika, namelijk vijftig procent. En volgens rechtspraak.nl, de website van rechtbanken, gerechtshoven, de Hoge Raad der Nederlanden en de bijzondere colleges, loopt een echtscheiding in een op de vijf gevallen uit op een vechtscheiding. Wat gaat er mis?
De scheidingsmelding
“Afscheid nemen vinden we moeilijk,” zegt Marianne Smulders, oprichter van STIEFenCO, een organisatie die samengestelde gezinnen begeleidt. “Iemand die wil scheiden, kiest dan ook vaak voor de ‘bom-methode’: de boodschap ‘ik wil scheiden’ wordt als een onverwachte mededeling in een gesprek gegooid, uit pure onmacht. Dat moet echt anders.” Annebeth Sieswerda, mediator: “Die scheidingsmelding zou het einde van een proces moeten zijn, in plaats van het begin. In de ideale situatie praat je eerst met elkaar over het feit dat het niet goed gaat en over manieren om de onvrede weg te nemen. De uitkomst kan dan een echtscheiding zijn. Makkelijker gezegd dan gedaan, want die aanpak vereist afstand, en die heb je vaak niet op dat moment.” Familierechtadvocaat Afra Muller raadt echtelieden met een stroeve relatie dan ook aan om in therapie te gaan. “Niet om per se bij elkaar te blijven, maar om naar elkaar te leren luisteren en dat proces dat Annebeth net beschrijft, te kunnen doorlopen.”
Hoe vertel je het de kinderen?
Ingrid Rombouts is kindbehartiger. Ze staat kinderen en ouders in echtscheidingssituaties bij. Ingrid: “Kinderen willen dat hun ouders bij elkaar zijn, zelfs als ze ruzie maken. Komt er een scheiding, dan slaat dat bij kinderen de grond onder hun voeten vandaan. Ze voelen zich onveilig en hun leven staat op zijn kop. Om dat gevoel van onveiligheid zo veel mogelijk te beperken, kun je het beste pas met de kinderen praten wanneer je samen weet wat je gaat doen en hoe je de situatie na de scheiding wilt aanpakken. Zorg ook dat je beschikbaar bent in de weken daarna. Je kinderen zitten met vragen, met verdriet. Dan moet je er voor ze zijn. Ook belangrijk: maak je kinderen duidelijk dat het niet hun schuld is en dat je van ze houdt.” Geldt dat ook voor heel jonge kinderen? “Ja, zeker,” zegt Ingrid beslist. “Kinderen vanaf twee, drie jaar kun je er gewoon bij halen. Zelfs baby’s voelen de spanning die aan een scheiding voorafgaat. Maar ook oudere kinderen hebben je aandacht nodig, zelfs volwassen kinderen die de deur al uit zijn.”
Bij een scheiding gaat het hele gezin door een rouwproces. “Die emotie mag je zelf, als ouders, gerust laten zien,” meent Ingrid. Marianne valt haar bij: “Rouw vertoont een curve: ontkenning, boosheid, verdriet, acceptatie en uitdagingen. Die fases volgen elkaar op, en soms val je terug in een vorige fase. Neem je kinderen mee langs die curve. Leg uit dat bepaald gedrag, bijvoorbeeld boosheid, niet met hen te maken heeft, maar met dat proces van afscheid nemen waar iedereen doorheen moet.” Annebeth: “Probeer ook je rol van ouder te scheiden van je rol als (ex-)partner. Dat is moeilijk, omdat de gezamenlijke problemen van invloed zijn op je rol als ouder. Veel conflicten gaan zelfs over die ouderrol: ‘Jij laat de kinderen altijd voor de televisie eten’. Je wordt wel ex-partners, maar je blijft gezamenlijk ouder, dus bedenk steeds in de communicatie naar je ex en de kinderen: in welke rol zeg ik dit?” Ingrid herkent de verwijtende toon die er kan zijn over de manier waarop de ander de kinderen opvoedt uit de praktijk: “In die communicatie liggen vaak nog leerpunten.”
En familie en vrienden?
Iedereen heeft een mening over de scheiding, over je ex-partner en over jou. “Dat kun je niet voorkomen,” zegt Annebeth. “Je kunt wel aan je sociale netwerk laten weten dat het een gezamenlijke beslissing is. Er wordt hoe dan ook over gepraat. ‘Ze gaan uit elkaar’ klinkt prettiger dan ‘ze gaat bij hem weg’, ook voor je kinderen.” In de praktijk zie je vaak dat het sociale netwerk een kant kiest. “Die ruimte zul je mensen moeten geven,” aldus Annebeth. Marianne vult aan: “In het traject vóór de scheiding zit ook voor je sociale netwerk veel emotie, die is niet zomaar weg.” Afra raadt aan terughoudend te zijn met sociale media. Mensen plaatsen in haar ervaring posts over hun aanstaande ex of de kinderen die niet altijd even smakelijk zijn. “Daar berokken je veel schade mee.” Datzelfde geldt voor posts als ‘wat ben ik happy met mijn nieuwe leven’, aldus Annebeth: “Probeer dat, in ieder geval een tijdje, te laten.” Afra neemt het gebruik van sociale media zelfs op in het echtscheidingsconvenant, om ex-partners daarvan bewust te maken.
Geld, het hete hangijzer
Bas Wassenberg, financieel expert, ziet de kastje-muur-situatie waarin gescheiden stellen terechtkomen als een groot probleem. “Je wilt scheiden en dus gaat minimaal een van de partners verhuizen. Dan ga je naar de bank om te vragen of een van beiden in het huis kan blijven en hoeveel je kunt lenen voor een extra woning. De bank vraagt dan eerst een echtscheidingsconvenant. Dat kun je pas opstellen als je weet hoe je een nieuwe situatie financieel kunt inkleden. Dan lijk je vast te zitten, maar dat hoeft niet.” Scheiden is duur, maar er is meer mogelijk dan veel mensen weten. “Het bedrag dat je mag lenen voor een huis staat in tabellen die samen met het Nibud zijn opgesteld,” legt Bas uit. “Na een scheiding mag je meer lenen. Daar zijn speciale regels voor volgens de gedragscode hypothecaire financiering.”
Samen met ex-partners kijkt hij naar financiële oplossingen. De kosten gaan na een scheiding hoe dan ook omhoog. Er komt een huis bij en het leven met twee huishoudens is duurder. Bas: “Ik check altijd eerst of het volgen van de nieuwe tabellen uitkomst biedt. Daarnaast onderzoek ik of een andere financiering van de huidige woning helpt. Als dat allemaal niet lukt, moet je toch de huidige woning verkopen en kleiner gaan wonen. Scheiden betekent niet alleen lijden, maar ook inleveren, helaas.” In het eerste gesprek kan Bas voor negentig procent de contouren van de financiële toekomst schetsen. “Dat eerste gesprek vindt idealiter plaats met een mediator en mij samen.” Annebeth: “Omdat je dan beiden bij de afspraken betrokken bent, ontstaat meer wederzijds vertrouwen. Dat helpt in het hele proces.”
De zorg voor de kinderen
Probleem blijft de twintig procent die een vechtscheiding doormaakt. Afra: “Dat zijn heel vervelende, ingewikkelde trajecten. Hoor je in de rechtbank opeens dat een van beiden de gezamenlijke woning wil verkopen. En daarna krijgen de partners ruzie over de waardering van het huis.” Bas probeert aanstaande ex-partners daar toch in te begeleiden. “Het eerste gesprek is gratis, dus waarom zou je dat niet doen?” Hoe denkt Bas over het onverdeeld laten van de woning, wil Afra weten. “Ik ben daar geen voorstander van,” zegt hij. “Het is fiscaal ingewikkeld en je blijft beiden hoofdelijk aansprakelijk voor de hypotheek. Dat is wellicht een risico.” Ex-partners blijven op die manier ook financieel verbonden terwijl ze feitelijk uit elkaar zijn. “Dat kan onwenselijk zijn,” vindt Annebeth.
De verantwoordelijkheid voor de kinderen wordt vastgelegd in een verplicht ouderschapsplan. Daarin moeten in ieder geval afspraken staan over de verdeling van de zorg, de verdeling van de kosten van de verzorging en opvoeding van de kinderen en hoe ouders elkaar informeren over de kinderen. “Daar kunnen veel conflicten over ontstaan,” weet Ingrid uit de praktijk. “Maar veel van die verschillende inzichten bestonden al tijdens het huwelijk. Leer accepteren dat regels kunnen verschillen. Kinderen kunnen dat prima uit elkaar houden.” Het ouderschapsplan zou volgens Annebeth pas definitief moeten zijn als er wat meer rust is. Marianne: “Je moet het in ieder geval jaarlijks tegen het licht houden.” Ingrid heeft nog een tip: “Maak de afspraak met school dat beide ouders geïnformeerd worden over de kinderen.”
Een nieuwe relatie
Wanneer stel je een nieuwe geliefde aan je kinderen voor? Moeilijke vraag, volgens Ingrid. “Net als bij de scheiding geldt: kijk eerst waar je heen wilt met je nieuwe partner en praat ook met je ex, zodat je het eens bent over hoe je bij je kinderen de nieuwe relatie introduceert.” Het ligt ook aan de leeftijd, denkt Marianne: “Kinderen vinden het vaak superleuk dat hun vader of moeder een nieuwe partner heeft, veel vaker is het de ex die er moeite mee heeft. Wat mij betreft informeer je zelf je ex-partner en niet via de kinderen; zonder overigens dat je toestemming vraagt, want dat hoeft niet.” Ingrid ziet wél graag meer betrokkenheid van de ex, maar ze zijn het in ieder geval deels eens: “Ouders moeten zich als volwassenen gedragen, dat is hun rol.”
Samen verder
Conflicten over kinderen komen in samengestelde gezinnen vaak voor, want de nieuwe partners krijgen andermans kinderen er gratis bij. Dat legt een enorme druk op de relatie, vertelt Marianne. Zestig procent van de samengestelde gezinnen valt binnen zeven jaar uit elkaar. Daarom maakt ze met (stief)ouders die haar hulp zoeken een stiefplan: “Daarin kun je allerlei afspraken vastleggen, tot en met ‘wat zijn jullie unieke gezinsrituelen?’. Basis is: de biologische ouder doet de opvoeding op waardeniveau, beiden doen dat op waardenniveau. Dus de biologische ouder kan zeggen: ‘ik wil dat je onafhankelijk wordt’, beiden kunnen het kind dan aanspreken als het anderen nakwaakt.”
Rust, respect, rouw en regelmaat
Deze vijf experts kunnen putten uit een rijke voorraad aan ervaringsverhalen. Geen scheiding is hetzelfde en het blijft dan ook moeilijk om het ideale pad te beschrijven, meent Afra. “In grote lijnen kun je zeggen: bewaak de rust, toon respect, accepteer de rouw en zorg voor regelmaat.”