De tentoonstelling in het Frans Hals Museum neemt je mee naar Haarlem en omgeving in de zeventiende eeuw. Des te leuker om na je bezoek in de stad en de duinen te kijken wat je nog kunt herkennen uit die tijd.
Conservator Norbert Middelkoop groeide op in Haarlem. Hij heeft een grote liefde voor de stad, voor Frans Hals en de Haarlemse schilders, en hij houdt ook van stadsgezichten: “Toen ik bij het museum kwam, leek me dat een interessant onderwerp. Al helemaal omdat het Frans Hals Museum nog niet eerder speciale aandacht had besteed aan zeventiende-eeuwse stadsgezichten, terwijl daar over veel te vertellen valt.”
Rijke Amsterdammers
In oude Haarlemse boedelinventarissen worden nauwelijks schilderijen met stadsgezichten op Haarlem genoemd. Norbert: “Je kunt zeggen: dat is logisch, want die mensen woonden hier en konden de stad met eigen ogen zien. Uiteraard waren er lokale opdrachtgevers, maar het vermoeden bestaat dat welvarende Amsterdammers de grootste afnemers waren. Zij konden dan in hun grachtenpand een schilderij ophangen van de plek waar ze binnen afzienbare tijd weer naar toe zouden gaan. In Amsterdamse boedelinventarissen komen namelijk wél zogeheten Haarlempjes voor.”
De bloeiperiode van het schilderkunstig genre lag in de tweede helft van de zeventiende eeuw. In die periode ging het economisch minder florissant met Haarlem. De stad en ommelanden bleven populair als dagbestemming voor rijke Amsterdammers. In de warme maanden konden zij de stank van de grachtengordel ontvluchten en in hun buitenverblijf genieten van het goede leven. Dat is vandaag nog steeds zo: de kust trekt grote groepen recreanten uit de Amsterdamse regio. Boswachter Rien de Vries van Staatsbosbeheer vertelt in de audiotour bij de tentoonstelling over een schilderij van Jacob van Ruisdael: “De connectie tussen Haarlem en Amsterdam was toen al sterk en nu nog steeds. Uit bezoekerscijfers van Nationaal Park Zuid-Kennemerland weten we dat veel mensen uit Amsterdam deze kant op komen om te genieten van groen en ruimte.”
Bijna-overwinning op de Spanjaarden
Diverse kunstenaars brachten het trotse verleden van Haarlem in beeld, zoals de deelname van de stad aan de vijfde Kruistocht. Norbert: “Of het echt gebeurd is weten we niet, maar er zou een Haarlems schip door de ketting zijn gevaren bij Damiate.” De viering van de geschiedenis begin zeventiende eeuw past bij het hervinden van het zelfvertrouwen en het moedige verzet van Haarlem tegen de Spanjaarden in 1572/73. De stad hield het beleg toen zeven maanden vol. Die uitputtingsslag zorgde ervoor dat de Spanjaarden daarna het onderspit dolven bij Alkmaar en Leiden. Althans, zo stelden de Haarlemmers het graag voor, volgens Norbert: “Je leest impliciet dat de victorie niet bij Alkmaar, maar eigenlijk hier begon, omdat de Spanjaarden bij Haarlem enorme verliezen leden. Hoewel de stad uiteindelijk is ingenomen, benadrukken schrijvers de moed van de inwoners. Vandaar ook dat in het stadhuis een schilderij hing met de slag op het Haarlemmermeer, terwijl de Hollanders die hadden verloren.”
Lofzang
In de tentoonstelling hangt een schilderij met zicht op Elswout. Nog twee andere werken verdienen volgens Norbert ook extra aandacht: een etsje met een vergezicht op Haarlem door Rembrandt en het portret dat Frans Hals maakte van Samuel Ampzing, de dichter-predikant die lof zingt van de stad. In de tentoonstelling zijn verder drie Haarlempjes van Ruisdael te zien. Van dit soort schilderijen zijn er nog zo’n twintig bekend.
DOE JE MEE AAN DE FOTOWEDSTRIJD?
Bekijk hier de trailer:
Of ga naar www.franshalsmuseum.nl voor meer informatie en tentoonstellingen.