Naar een zorgzame samenleving

Gezond zijn betekent meer dan alleen dat je niet ziek bent. Het gaat om sterk zijn, zelf beslissingen nemen en een plezierig leven hebben. En ook over je lekker voelen, meedoen in de samenleving en kunnen functioneren in het dagelijks leven.

tekst: Maaike Brouwer - m.m.v. gemeente Bloemendaal

Het zorgsysteem in Nederland is primair gericht op het behandelen en genezen van ziekte. De term positieve gezondheid staat voor veel meer en dat vraagt om een nieuwe benadering van zorg en gezondheid. Psycholoog en gedragswetenschapper Tom de Bruyne ondersteunt de regio Zuid-Kennemerland bij de zoektocht naar zo’n nieuw perspectief.

Onoplosbare kluwen

“Het woord ‘zorg’ roept veel negatieve associaties op,” stelt Tom vast. “Mensen brengen het in verband met efficiency en controle, een dreigend zorginfarct, exploderende kosten door de vergrijzing, een toenemend personeelstekort en groeiende wachtlijsten. Daar word je niet vrolijk van. De zorg heeft zich ontwikkeld tot een onoplosbare kluwen van problemen.” 

‘Wat mensen het meest

gelukkig maakt is van

betekenis kunnen zijn

voor anderen’

Zorgconsumenten

De grote vraag is, aldus Tom, hoe we de zorg de komende jaren overeind kunnen houden. “De overheid en zorgverzekeraars hebben een systeem opgetuigd met een sterke centrale bemoeienis. Het gevolg is, dat de zorg zich gedraagt als producent en dat wij ons gedragen als zorgconsumenten. We betalen elke maand zorgpremie en verwachten dat de overheid vervolgens alles voor ons oplost. We betalen ervoor, dus we hebben er recht op. Alsof we een abonnement op goede zorg hebben. Die manier van denken kun je mensen niet kwalijk nemen. We zitten muurvast in dit systeem; het is een denkraam, een perspectief, dat ons blind maakt voor andere oplossingen.” 

Een ander perspectief

Het bestaande denkraam beschouwt de dubbele vergrijzing als opdoemend probleem: het aantal ouderen neemt toe en omdat mensen steeds ouder worden, stijgt de zorgvraag explosief. Tom draait het liever om. In zijn ogen zijn al die gepensioneerden niet het probleem, maar juist de oplossing. “Ouderen vormen een enorm leger van mensen die tijd hebben, zingeving en verbinding zoeken en iets willen bijdragen aan de gemeenschap. Kunnen we niet veel meer – wat we eigenlijk altijd al deden – voor elkaar zorgen, gebruik maken van elkaars hulp, tijd, creativiteit en intelligentie? En terugkeren naar zorgzame buurten, steden en regio’s? Laten we de zorg niet langer zien als een systeem dat de overheid moet regelen, maar kijken naar alternatieve vormen waar we met zijn allen enthousiast van worden.” 

In Bloemendaal werken huisartsen, zorgverleners en lokale maatschappelijke organisaties al samen. Ze doorbreken zo de ‘eilandjescultuur’ waarbij iedereen in zijn eigen bubbel zit. Sinds een jaar bestaat er een duurzame verbinding tussen de medische en sociale domeinen. Onder de naam ‘Route Gezond’ ontwikkelen zij een brede blik op gezondheid en welzijn en omarmen zij de visie van positieve gezondheid. 

Welzijn op recept

Huisartsen weten dat gezondheidsklachten niet altijd een lichamelijke oorzaak hebben. In een flink aantal (niet gemeten) gevallen is sprake van onderliggende problemen, zoals eenzaamheid, psychische nood, geldzorgen of gebrek aan zingeving. In zo’n situatie is geen medische behandeling nodig, maar aandacht, praktische hulp of een zinvolle tijdbesteding. In Bloemendaal kunnen huisartsen mensen via een recept doorverwijzen naar welzijn. De betrokkene krijgt dan een professioneel consult bij Welzijn Bloemendaal om te bespreken wat het echte probleem is en op welke manier iemand het best geholpen kan worden. Een aantal huisartsen (en patiënten) heeft hier al positieve ervaringen mee opgedaan.

Betekenisvol zijn

“Er is veel onderzoek gedaan naar de psychologie van geluk,” zegt Tom. “Wat mensen het meest gelukkig maakt is van betekenis kunnen zijn voor anderen. Daarin zit de grootste motivator om een zorgzame buurt of gemeente te worden. Geef mensen dus de kans om betekenisvol te zijn. Daarvoor moeten we slimmer nadenken over hoe we onze samenleving vormgeven. Waar kunnen jong en oud elkaar ontmoeten? Waar kunnen we meer van elkaars kracht gebruikmaken? Iedereen heeft iets in te brengen: ideeën, tijd, aandacht, zorg, liefde. Eenzaamheid is een grote ziekmaker. In een omgeving waarin mensen gezond leven, een sterke sociale binding hebben en zin verlenen ontstaan veel minder zorgvragen.”

Verbindend verhaal

Volgens Tom is er geen zorgcrisis, maar een verbeeldingscrisis. “We hebben een nieuw verhaal nodig over de zorg. Een verhaal van anders, slimmer, beter en warmer in plaats van minder en efficiënter.” Dat begint met inspirerende voorbeelden, waardoor het idee van een zorgzame buurt of dorp gaat leven en mensen op ideeën komen. “Als je goed om je heen kijkt, zie je overal initiatieven die aansluiten bij een zorgzame buurt, zeker ook in Bloemendaal. Dat is geen toeval; ze komen voort uit behoeften die alleen nog niet zo duidelijk zijn gedefinieerd. Het ontbreekt nog aan een allesomvattend, verbindend verhaal waar iedereen onderdeel van wil zijn. Niet om een zorgprobleem op te lossen, maar omdat je nu eenmaal graag wilt leven en oud worden in buurt waar mensen naar elkaar omkijken.”